Onze recensies
Psychologie van een bekeringsverhaal
De zoektocht van Carl Jung
Link: http://www.digibron.nl/search/detail/7212d97c6303895811262e3072e79e5c/de-zoektocht-van-carl-jung/12
Zicht op het hiernamaals
Link: http://www.digibron.nl/search/detail/012dbb39ca6102a245a14748/zicht-op-het-hiernamaals/14
De geheimen van het menselijk brein
Link: http://www.digibron.nl/search/detail/012dc46c39a87a42cd041e46/de-geheimen-van-het-menselijk-brein/15
Zoeken naar "het goede" in de ander
Link: http://www.digibron.nl/search/detail/012dc74e952e8d076d43fd06/zoeken-naar-het-goede-in-de-ander/18
Psychiatrie en godsdienst
Link: http://www.digibron.nl/search/detail/013c16405fce61291dae9e53/psychiatrie-en-godsdienst/1
Freud, over de geboorte van een stoommachinist
Freud als stoommachinist
tekst dr. Hans Meissner
RD 5 januari 2015
Recensie
Adam Phillips, Freud, Over de geboorte van een psychoanalyticus. 2014.
Als de psychische hulpverlening zich nog bedient van enige analyse, dan gaat het vaak om big data-analyse en niet zozeer om psychoanalyse. Hulpverleners moeten met digitale middelen een grote berg aan gegevens genereren, in de verwachting dat ze daarmee de toestand van een patiënt beter kunnen beschrijven, gemakkelijker voorspellingen kunnen doen en meer serieuze interventies kunnen toepassen. Er wordt sterker een beroep gedaan op de typevaardigheid van psychische hulpverleners dan op hun herseninhoud, alsof de psychische zorg daarmee op een hoger plan komt.
Des te verrassender is een boek dat de aandacht vestigt op psychoanalyse, met name op de betekenis van Sigmund Freud hiervoor. ”Freud” is geschreven door de Britse psychoanalysticus Adam Phillips en kreeg de wat geheimzinnige ondertitel ”De geboorte van een psychoanalyticus” mee. Het boek is een bewerking van de ”Clark Lectures” die de auteur in het voorjaar van 2014 aan het Trinity College in Cambridge gaf.
Op basis van gegevens uit Freuds vroege leven en aan de hand van diens uitspraken over psychoanalyse probeert Philips te begrijpen hoe Freud psychoanalyticus werd. Hij lijkt hierover met zeer veel kennis van zaken vrij te associëren, wat de tekst wat wijdlopig maakt, maar niet op een hinderlijke wijze. Het boek leest ook in Nederlandse vertaling bijzonder prettig.
Herhalingen komen nogal eens voor, maar die passen precies in wat Phillips wil zeggen wil. Het boek heeft iets van een minutieuze proefnotitie van een kok over de nieuwe kookkunst van een groot leermeester, mede aan de hand van diens eigen aantekeningen. Het boek is door en door psychoanalytisch. Wie Freud nog niet kent, komt met dit boek veel over hem te weten.
Philips stelt het beeld bij dat Freuds psychoanalytische theorie al omstreeks 1909 afgerond zou zijn, alsof Freud dertig jaar voor zijn overlijden al helemaal de psychoanalyticus was die hij worden zou. Phillips laat zien hoe ook de verwerking van deze theorie en de discussie met anderen in die jaren erna Freud hebben gemaakt tot de Freud zoals we die kennen.
Heel kras maakt Philips duidelijk dat deze Freud een mens zonder godsdienst nastreefde. Hij verwenste religie en richtte zich op de vorming van de moderne, geïndividualiseerde en goddeloze mens, die zichzelf via de cultuur kon genezen.
De opgave van de psychoanalyse was volgens hem –zoals Phillips schrijft– de poging om inzicht te bieden in het verband tussen overleving –hoe Darwinistisch tevens– en behoeftebevrediging, zodat de mens dat goddeloze, moderne individu kon worden, kon zijn en kon blijven. Ten diepste richtte Freud zich op de vraag welke bevredigingen een modern menselijk wezen in leven zouden kunnen houden.
Ik herinner me nog mijn eigen teleurstelling toen ik Freud en enkele van zijn navolgers ging lezen. Zij reduceerden de menselijke geest tot natuurkundige wetmatigheden. Sommigen – met name Freuds collega’s in Zürich – zagen uiteindelijk weinig in zijn modernistisch opvattingen over de mens als goddeloos individu, wat Phillips overigens niet vermeldt.
Iemand attendeerde me later op de doorwerking in Freuds werk van het fysische stuwmodel van James Watt, dat de basis legde voor de stoommachine. Naar een dergelijke machine kan ik niet meer kijken zonder aan Freud te denken, zoals enkele maanden geleden nog naar ”De Arend” in het Spoorwegmuseum in Utrecht: ”Freud, over de geboorte van een stoommachinist”. O nee, van een psychoanalyticus.